Het Stadhuiscarillon van Maastricht

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:03

stadscarillon

Geschiedenis stadscarillon
Bronzen radio's
Houten noodtoren
De klokken
Restauratie
Het automatisch spel
Technische gegevens

Een carillon, ook beiaard of klokkenspel genoemd, is het grootste en zwaarste muziekinstrument ter wereld. Het bestaat uit een aantal (meestal 49) bronzen klokken.

De klepels van deze klokken zijn elk door een stalen draad verbonden aan een toets op een klavier. Dit klavier is vergelijkbaar met een orgel: het heeft toetsen die met de handen worden bespeeld en pedalen die met de voeten worden bespeeld.




Vanwege het zware gewicht van de metalen klepels is het niet mogelijk de toetsen met de vingers in te duwen. Ze worden daarom met de vuisten naar beneden geduwd. Natuurlijk zijn daarvoor grotere en meer robuuste toetsen nodig. De witte en zwarte toetsen zoals bij piano of orgel zijn dan ook vervangen door houten stokken.Geschiedenis


stadscarillon

Een klok klinkt nooit zomaar. In de Middeleeuwen leefden de mensen in houten huizen, dicht tegen elkaar in een kleine ommuurde stad. Aan de ene kant vanwege de veiligheid: de stadsmuren bieden immers beschutting tegen aanvallen van buitenaf. Deze veiligheid bracht echter tevens een levensgevaarlijke situatie met zich mee; als er één huis in brand raakte, stond binnen de kortste keren de hele stad in lichterlaaie. Als er tegenwoordig een ramp is, loeien de sirenes en wordt de bevolking via radio en tv op de hoogte gehouden van de situatie. In de Middeleeuwen hadden klokken deze functie. Zij hingen immers, voor iedereen hoorbaar, hoog in de toren midden in de stad. Op deze toren stonden wachters die elk onheil zagen aankomen en via klokslagen de bevolking op de hoogte brachten. Elke klok had haar eigen functie. Als de brandklok luidde, dan moesten alle mannen zich naar de centrale waterpoel begeven om bluswater te halen.

Kwam er een vijandig leger aan, dan werd de poortklok geluid. Alle boeren uit de velden rondom de stad haastten zich dan binnen de muren, waarna de poorten werden gesloten. Ook voor meer alledaagse situaties werden klokken gebruikt. Als uurslag bijvoorbeeld, of om aan te geven wanneer de handel kon beginnen of moest worden stopgezet. De schandklok werd geluid als er een misdadiger werd terechtgesteld. Wanneer de gemeenteraad een nieuw besluit had genomen, werd de zware 'Banklok' geluid: een soort bezegeling van het besluit ten overstaan van het gehele volk. De Middeleeuwse stedeling herkende elke klok en kende haar betekenis. Klokken regelden hun leven en boden bescherming en veiligheid.

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:05

Bronzen radio's

Hoe groter en welvarender een stad was, hoe meer klokken men nodig had. Dit principe werkte ook andersom: hoe belangrijker een stad wilde lijken, hoe meer klokken ze kocht. Het hebben van veel en zware klokken werd een prestigekwestie. Er ontstond dan ook een ware wedkamp tussen de verschillende steden, maar ook tussen kerk en gemeente onderling.

Rond 1500 vinden we in de 'Antwerpse Kroniek' de eerste vermelding van iemand die liederen speelde op de klokken. Het idee sloeg in als een bom. Het carillon was weldra het enige instrument waarop muziek voor het gehele volk werd gemaakt. Het 'gewone' volk kon zich immers niet permitteren naar concerten te gaan en door middel van het carillon konden ze toch de 'hits' van dat moment beluisteren. Al gauw werd het instrument een belangrijk medium, te vergelijken met onze radio. Iedereen kon het immers horen en het spelen van liederen met een politieke lading had destijds een grotere invloed dan de hedendaagse mens zou verwachten

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:07

Houten noodtoren

Het bestuur van een stad getroostte zich dan ook veel moeite om in het bezit te komen van een carillon. Zo kon het gebeuren dat het Maastrichtse stadhuiscarillon reeds in 1668 werd aangekocht, terwijl de toren van het stadhuis nog niet eens in aanbouw was genomen! Het instrument werd alvast opgehangen in een houten noodtoren naast het stadhuis. Er werd door de stad een beiaardier benoemd met de opdracht maar liefst "des Sondaghs, des Maendaghs en Zaterdaghs een notabelen tijd op de clocken te spelen" en verder natuurlijk op feestdagen "en andere occasien als den eersamen Raad hem sal gelieven te ordonneren".

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:11

De klokken

http://www.maastricht.nl/upload2/64987_ ... lokken.jpg

Op 15 september 1996 wordt de grootste klok in<br>de toren gehesen. De klok was zo groot dat een<br>van de pilaartjes tussen de galmgaten<br>verwijderd moest worden.
Op 15 september 1996 wordt de grootste klok in
de toren gehesen. De klok was zo groot dat een
van de pilaartjes tussen de galmgaten
verwijderd moest worden.
Zeventien klokken van het stadhuiscarillon zijn gegoten door Fran�ois en Pieter Hemony, stadsklokken- en geschutgieters van Amsterdam. Dit was een niet ongebruikelijke combinatie van functies. Kanonnen- en geschutgieters gebruikten in vredestijd het brons van de in de oorlog gebruikte kanonnen om er klokken van te gieten. Klokken staan daarom nog steeds symbool voor vrede en verdraagzaamheid.

De Hemony's staan beiden bekend als de 'Stradivarius' van de klokkengieters, vanwege de uitmuntende kwaliteit van hun carillons. Aan het eind van hun carri�re verenigden zij hun gerijpte vakmanschap, hetgeen resulteerde in vier instrumenten van topkwaliteit: de carillons van Gotenburg (afgebrand), het Paleis op de Dam in Amsterdam, de Domtoren van Utrecht en, uiteindelijk, het Stadhuis van Maastricht. De overige 32 klokken van het stadhuiscarillon zijn in deze eeuw gegoten door Koninklijke Eijsbouts uit Asten en Koninklijke Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel, met de oude Hemonyklokken als voorbeeld.

Op 15 september 1996 wordt de grootste klok in<br>de toren gehesen. De klok was zo groot dat een<br>van de pilaartjes tussen de galmgaten<br>verwijderd moest worden.
Op 15 september 1996 wordt de grootste klok in
de toren gehesen. De klok was zo groot dat een
van de pilaartjes tussen de galmgaten
verwijderd moest worden.

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:13

Restauratie

Na een enorme bloeiperiode in de zeventiende en achttiende eeuw verloor het carillon in de loop van de negentiende eeuw langzamerhand zijn status als uitdrager van (stedelijke) overheidsmacht. Tegelijk verloor het zijn functie als tijdsaanduider ten koste van de stoomfluiten van de fabriek. Er werd beknibbeld op de bespelingen en het onderhoud, waardoor het instrument in steeds slechtere staat kwam te verkeren.

In het midden van de negentiende eeuw was er in Maastricht zelfs geen sprake meer van een regelmatige bespeling van het stadhuiscarillon. Er werd zelfs gevreesd dat vroeg of laat een of meer klokken naar beneden zouden storten. Tijdens een raadsvergadering in 1905 werd zelfs de suggestie gedaan het carillon dan maar als schroot van de hand te doen! Gelukkig is het zover niet gekomen, maar het duurde wel tot 1962, voor er een grondige en deskundige restauratie van het instrument zou plaatsvinden.

Bij deze restauratie werd het instrument aanzienlijk uitgebreid. Maar enige oude klokken waren er zo slecht aan toe dat ze moesten worden vervangen. In 1997 vond er weer een restauratie plaats. Ditmaal werd het carillon, met steun van gemeente, particulieren en bedrijven, nog eens met zes klokken uitgebreid. Momenteel kan haast alle bestaande muziek op dit carillon gespeeld worden.

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:16

Het automatisch spel

van


Het stadhuiscarillon.

Het carillon kan zowel handmatig (door een beiaardier) als automatisch (door een mechanisch speelwerk) tot klinken worden gebracht. Momenteel speelt het stadhuiscarillon elk half uur mechanisch een melodietje. Dit noemt men de 'voorslag', omdat het speelt voordat de tijd met de grootste klok wordt aangegeven. Het doel hiervan is de mensen attent te maken op de naderende (half-)uurslag.

In vroeger tijden werkte deze voorslag door middel van een groot formaat speeltrommel, waarop de melodie�n door middel van pinnen werden vastgezet. In 1962 werd dit logge apparaat vervangen door een bandspeelwerk. Bij de restauratie van 1997 werd dit op zijn beurt weer vervangen door een computer. Al deze drie systemen zijn nog in de stadhuistoren aanwezig. De melodie�n worden elk seizoen gewisseld. Bij feesten zoals Kerstmis en Carnaval brengt het automatisch spel aangepaste liedjes ten gehore. Bovendien wordt er letterlijk ingespeeld op speciale gebeurtenissen in de stad. Zo klonk bijvoorbeeld de Europese hymne vanuit de stadhuistoren tijdens de eerste Eurotop in Maastricht in 1981 en tijdens de ondertekening van het Verdrag van Maastricht in 1992

Hoe weet je of er 'live' of mechanisch wordt gespeeld?

Live:

* een of tweemaal in de week voor langere tijd
* klokken klinken hard en zacht

Mechanisch

1. elk half uur voor de uurslag 30 seconden tot 1 minuut
2. alle klokken klinken even hard

[marjo]

door marjo le comte op za mei 22, 2010 21:18

Technische gegevens

Totaal aantal klokken: 49
Gewicht zwaarste klok: 765 kg
Gewicht lichtste klok: 7.8 kg

Totaalgewicht aan klokken: ruim 8 ton
Gestemd in middentoonstemming (1664) - 50 Cts.

De huidige samenstelling van het carillon is als volgt:

Klok nr. Toonhoogte Aangesloten op klavier Gieter(s)
1 ges1 Bes0 Petit en Fritsen 1997
2 as1 c1 Hemony 1663
3 bes1 d1 Hemony 1664
4 b1 es1 Eijsbouts 1962
3-19 c2-e3 e1-gis2 Hemony 1664
20-44 f3-es6 a2-g5 Eijsbouts 1962
45-49 e6-as6 gis5-c5 Petit en Fritsen 1997

Computerspeelwerk: Petit en Fritsen 1997

[marjo]

door marjo le comte op di mei 25, 2010 08:38

Meer info via onderstaande link!

http://www.maestricht.net/group/carillo ... n-carillon